Türk Borçlar Kanunu’nda (“TBK”) hizmet sözleşmesinin bir türü olarak düzenlenen pazarlamacılık sözleşmesi, madde 448 uyarınca pazarlamacılık sözleşmesi, pazarlamacının sürekli olarak, bir ticari işletme sahibi işveren hesabına ve işletmesinin dışında, her türlü işlemin yapılmasına aracılık etmeyi veya yazılı anlaşma varsa, bu anlaşmada belirtilen işlemleri yapmayı, işletme sahibi işverenin de buna karşılık ücret ödemeyi üstlendiği sözleşmedir. Kozmetik, ilaç, gıda gibi sektörlerde sıklıklı bu sözleşme türüne rastlanmaktadır.
Pazarlamacılık sözleşmesi, sözleşmenin süresini, sona ermesini, pazarlamacının yetkilerini, ücret ve masrafların nasıl ödeneceğini, taraflardan birinin yerleşim yeri yabancı ülkede ise uygulanacak hukukun ve yetkili mahkemenin hangisi olduğunu içermelidir. Sözleşmenin anılan hususları içermemesi halinde, taraflarca belirlenmemişse, kanun hükümleri ve alışılmış hizmet koşulları uygulanacaktır. Bu kapsamda pazarlamacılık sözleşmesinin, pazarlamacı ile işveren arasında kurulan ve her iki tarafa da borç yükleyen bir sözleşme olduğunu söylemek mümkündür. Pazarlamacı, kural olarak ticaret sicilinde kayıtlı olarak ticari faaliyette bulunan bir işverenin talimatı altında ve ona bilgi verme yükümlülüğü ile bağımlı olarak çalışan kişidir. Ayrıca pazarlamacı, asgari bir ücret ve giderlerinin ödenmesini, ücretli izin verilmesini ve işverenin sigorta primlerini ödemesini isteme hakkına sahiptir. Bu yönüyle, acenteden ayrılmaktadır.
Geçici süreyle gezerek satış yapmak, TBK’da düzenlenen pazarlamacılık sözleşmesi kapsamına girmemektedir. Sözleşmenin asgari bir süre devam etmesi gerekmektedir. Pazarlamacı, işveren adına ve hesabına faaliyette bulunmakta olup kendi adına işgörmesi mümkün değildir.
Pazarlamacının Yükümlülükleri ve Yetkileri
-Yükümlülükler
Pazarlamacı, talimata uymamasını zorunlu kılan haklı bir sebep olmadıkça, kendisine verilen talimata uygun olarak müşterileri ziyaret etmekle yükümlüdür; işverenin izni olmadıkça, kendisi veya üçüncü kişiler hesabına işlem yapamayacak ve aracılık edemeyecektir.
Pazarlamacı, işlem yapmaya yetkiliyse, talimatta öngörülen fiyatlara ve diğer işlem koşullarına uymak zorunda olup işveren razı olmadıkça, bunlarda değişiklik yapamayacaktır. Aksi halde, fiyatta değişiklik yaparak gerçekleştirdiği işlemler, işvereni bağlamayacak ve kendisi sorumlu olacaktır.
Pazarlamacı, pazarlama faaliyetleri ile ilgili olarak düzenli biçimde ayrıntılı bilgi vermek, aldığı siparişleri işverene derhâl ulaştırmak ve müşteri çevresini ilgilendiren önemli olayları bildirmekle de yükümlüdür.
Pazarlamacının, müşterilerin ödememelerinden veya diğer yükümlülüklerini ifa etmemelerinden sorumlu olacağına ya da alacağın tahsili için yapılacak masrafları tamamen veya kısmen karşılayacağına ilişkin anlaşmalar, kesin olarak hükümsüzdür. Ancak pazarlamacı, kendi müşteri çevresiyle işlem yapıyorsa, müşterilerin borçlarını ifa etmemesi durumunda, işverenin her bir işlemde uğrayacağı zararın dörtte birini geçmemek üzere karşılamayı, uygun bir ek komisyon kararlaştırılması koşuluyla yazılı olarak üstlenebilecektir.
TBK’nın 451. Maddesinin 3. Fıkrasında, sigorta sözleşmelerine aracılık eden pazarlamacıların üstlenecekleri garantilerle ilgili olarak özel bir düzenleme bulunmaktadır. Bu düzenlemeye göre, sigorta sözleşmelerinde aracılık yapan pazarlamacılar, bir primin tamamının veya bir kısmının ödenmemesi sebebiyle, bunun tahsili için dava veya icra takibi yoluna başvurulması durumunda, bu amaçla yapılacak masrafların en çok yarısını karşılayacaklarını, yazılı olarak üstlenebileceklerdir.
–Yetkiler
Pazarlama sözleşmelerinde taraflar arasında aksi yönde yazılı anlaşma olmadıkça pazarlamacı, sadece işlemlere aracılık etmeye yetkilidir. Ancak pazarlamacı, işlem yapmaya yetkili kılınmışsa yetkisi, bu işlerin icrası için gereken bütün olağan hukuki işlem ve fiilleri kapsayacak olup özel yetki verilmedikçe müşterilerden tahsilat yapamayacak ve ödeme günlerini değiştiremeyecektir.
Pazarlamacılık ilişkisinden doğan muaccel alacaklar ile işverenin ödeme güçsüzlüğüne düşmesi durumunda, henüz muaccel olmayan alacakların güvence altına alınması için pazarlamacı, taşınırlar, kıymetli evrak ve tahsil yetkisine dayanarak müşterilerden almış olduğu paralar üzerinde hapis hakkına sahiptir. Ancak pazarlamacı, araç ve taşıma belgelerini, fiyat tarifelerini, müşterilerle ilgili kayıtlar ile diğer belgeleri alıkoyamayacaktır.
İşverenin Yükümlülükleri
Pazarlamacıya belirli bir pazarlama alanında veya belirli bir müşteri çevresinde faaliyette bulunma yetkisi verilmiş ve taraflar arasında aksine yazılı anlaşma da bulunmuyorsa işveren, başkalarına aynı alan veya çevrede faaliyette bulunma yetkisi veremeyecektir. Ancak, kendisi üçüncü kişilerle işlem yapabilmektedir.
İşverenin ücret ödeme yükümlülüğü de bulunmaktadır. Bu yükümlülük kapsamında işveren, pazarlamacıya sadece belirli bir miktardan veya bu miktarla birlikte komisyondan oluşan bir ücret ödemekle yükümlüdür. Yazılı olarak kurulan pazarlamacılık sözleşmesinin ücretin tamamının veya önemli kısmının komisyondan oluşacağına ilişkin hüküm içermesi halinde sözleşme, kararlaştırılan komisyonun, pazarlamacının faaliyetinin uygun karşılığını oluşturması koşuluyla geçerlidir. Deneme süresi için ödenecek ücret, taraflar arasında serbestçe kararlaştırılabilecek ancak, iş sözleşmelerinde olduğu gibi deneme süresi iki ayı geçemeyecektir.
Burada, komisyon kavramından da bahsetmek gerekmektedir. Pazarlamacı, belirli bir pazarlama alanı veya belirli bir müşteri çevresinde faaliyette bulunma yetkisi sadece kendisine verilmişse, kendisinin veya işverenin bu alan veya çevrede yaptığı bütün işlerde kararlaştırılmış ya da alışılmış olan komisyonun ödenmesini isteyebilmektedir. Belirli bir pazarlama alanı veya belirli müşteri çevresinde faaliyette bulunma yetkisi pazarlamacıyla birlikte başkalarına da verilmişse pazarlamacıya, sadece kendisinin aracılık ettiği veya bizzat yaptığı işler için komisyon ödenecektir. Komisyonun muaccel olması anında, yapılan işin değeri henüz kesin olarak belirlenemiyorsa komisyon, önce alışılmış olan en az değeri üzerinden, geri kalanı ise, en geç işin yerine getirilmesinde ödenmektedir.
Pazarlamacının aynı zamanda birden fazla işveren adına pazarlama faaliyetinde bulunması halinde, aksi yazılı olarak kararlaştırılmadıysa her işveren, pazarlamacının harcamalarına eşit olarak katılmakla yükümlüdür. Ayrıca, harcamaların tamamen veya kısmen sabit ücrete veya komisyona dâhil edilmesine ilişkin anlaşmalar kesin olarak hükümsüzdür.
Pazarlamacılık Sözleşmesinin Sona Ermesi ve Sonuçları
Pazarlamacılık sözleşmesinin sona ermesine ilişkin özel hüküm bulunmayan hallerde, hizmet sözleşmesinin genel hükümleri uygulanacaktır. Bu kapsamda sözleşme, belirli bir süre için kurulmuşsa, bu sürenin bitimi ile sona erecektir. Belirsiz süreleri sözleşmelerde ise taraflardan her birinin, sözleşmeyi TBK madde 432 ile belirlenen fesih sürelerine uyarak feshetme hakkı vardır. Genel hükümlere göre feshin yanında, TBK ile belirlenen özel fesih sebepleri, işbu yazımızın devamında incelenecektir.
Sözleşmenin pazarlama alanı veya müşteri çevresine ilişkin hükmünün değiştirilmesini gerektiren bir sebep varsa işveren, söz konusu hükmü, sözleşmede fesih bildirim süresi öngörülmüş olsa bile, bu süreye uymadan tek taraflı olarak değiştirebilmektedir. Ancak, böyle bir durumda pazarlamacının tazminat ve hizmet sözleşmesini haklı sebeple sona erdirme hakkı bulunmaktadır.
Komisyon, sabit ücretin en az beşte birini oluşturuyor ve önemli mevsimlik dalgalanmalardan etkileniyorsa işveren, bir önceki mevsimin sona ermesinden beri kendisiyle çalışmaya devam eden pazarlamacının sözleşmesini, yeni mevsim sırasında iki aylık fesih bildirim süresine uyarak feshedebilecektir. Aynı koşullar altında pazarlamacı da, kendisini bir önceki mevsim sonuna kadar çalıştırmış ve bundan sonra da çalıştırmaya devam eden işverene karşı, bir sonraki mevsimin başlamasına kadar olan dönemde, iki aylık fesih bildirim süresine uyarak sözleşmeyi feshedebilecektir.
Sözleşmenin sona ermesi halinde, pazarlamacının bizzat yaptığı veya yapılmasına aracılık ettiği bütün işlemler ile kabul ve yerine getirme zamanına bakılmaksızın, sözleşmenin sona ermesine kadar işverene iletilen bütün siparişler için komisyon ödenmelidir.
Sözleşmenin sona ermesi halinde pazarlamacı, pazarlamacılık faaliyetinde bulunması için kendisine verilen örnek ve modelleri, fiyat tarifelerini, müşterilerle ilgili kayıtları ve diğer belgeleri işverene geri vermekle yükümlüdür. Ancak burada, pazarlamacının hapis hakkı saklı tutulmuştur.