Evlilik süresince eşler, bakım yükümlülükleri dolayısıyla, birbirlerinin ve çocuklarının geçimlerini sağlamak zorundadırlar. Esasen bu yükümlülük aile birliği içerisinde yaşamanın getirdiği olağan bir durumdur ve çoğu zaman bir yükümlülük olarak dahi görülmemektedir. Evliliğin olağan seyrinde, bir anlamda kanıksanarak göz ardı edilen bakım yükümlülüğü, eşlerin boşanma sürecine girmesiyle birlikte farklı şekilde önem kazanır. Zira, boşanma sonucunda, eşlerden en az birinin yoksulluğa düşmesi, yahut en azından, evlilik birliği içindeki hayat kalitesinin ciddi şekilde azalması söz konusu olabilir. Böyle bir durumun yaşanması halinde maddi olarak zor durumda olan tarafa yapılan ödemeye yoksulluk nafakası denmektedir. Türk Medeni Kanunu (TMK) madde 175’e göre yoksulluk nafakası, süresizdir.
Yani mahkeme kararıyla nafakanın kaldırılmasına karar verilmedikçe, yahut nafaka lehtarının evlenmesi veya ölümü gibi nafakayı kendiliğinden sonlandırana erdiren bir durumun oluşmadıkça, nafaka yükümlülüğü devam eder. Bu sebeple yoksulluk nafakası kamuoyunca süresiz nafaka olarak bilinmektedir. Süresiz Nafaka, boşanma sebebiyle yoksulluğa düşecek tarafa, boşanmada kusuru daha ağır olmamak koşuluyla, diğer tarafça yapılan süresiz ödemedir. TMK m. 175’e göre süresiz nafakaya hükmedilebilmesi için nafaka talep eden eşin, boşanmada daha kusurlu olmaması yeterlidir.
Diğer bir deyişle, eşit kusurlu, daha az kusurlu veya kusursuz olan eş, diğer şartları da sağlaması durumunda süresiz nafaka talep edebilecektir. Bunun dışında evliliğin süresinin veya müşterek çocuğun olup olmamasının hiçbir önemi bulunmamaktadır. Hatta nafaka yükümlüsünün, boşanmada kusurunun bulunması dahi gerekmemektedir.
Süresiz Nafaka Nedir?
Yoksulluk nafakası, süresiz nafaka olarak nitelendirilmektedir. Bunun temel nedeni sona ermesi için herhangi bir süre şartının söz konusu olmamasıdır. Ancak bunun anlamı herhangi bir şekilde sona eremeyeceği değildir. Bu şartlar zor da olsa belirli bazı şartların gerçekleşmesi halinde süresiz nafaka kaldırılabilir. Bu şartlar şu şekildedir:
- Kendisine yoksulluk nafakası ödenen eş eğer bir başka kişi ile evlenirse bu durumda süresiz nafakanın kaldırılması için talepte bulunma hakkı doğar.
- Eş resmi olarak evli olmasa bile başka kişi ile evliymiş gibi hayat sürerse gene bunun kaldırılması için talep hakkı doğar.
- Yoksulluk durumunun ortadan kalkması durumunda da bu nafakanın kaldırılması yönünde talepte bulunmak mümkündür.
- Süresiz nafaka kişiye boşanma dolayısıyla yoksulluğa düşülecek olması durumunda bağlanıyor idi.
- Bu durumun ortadan kalkması ile süresiz nafakanın kaldırılması hakkı ortaya çıkar. Eşlerden birisinin ölmesi de doğal olarak yapılan ödemenin sonlanması sonucunu ortaya koyar.
Nafakada Mevcut Düzenleme
Görüldüğü üzere nafakada mevcut düzenleme yukarıda kısaca anlattığımız şekildedir. Konunun ayrıntıları için “nafaka davası” başlıklı yazımıza bakılabilir. Burada süresiz nafaka adlandırması yerinde bir kullanımdır ancak yukarıda belirttiğimiz gibi istisnalarının olduğu da bilinmelidir. Ancak burada herhangi bir süre sınırı olmadığını da belirtmek gerekir. Kalan hayatı boyunca hiç evlenmeyen ve maddi durumunda düzelme olmayan eş süresiz olarak nafaka alır. Bu durum süresiz nafaka mağdurları ortaya çıkarmıştır.
Süresiz Nafakada Yeni Düzenleme
Öncelikle belirtmek gerekir ki süresiz nafaka düzenlemesi ile ilgili halihazırda onaylanmış veya yürürlüğe girmiş yeni bir hukuki düzenleme mevcut değildir. Ancak süresiz nafaka mağdurları ve diğer şartlar gözetilerek gerek hukuk dünyasında gerekse siyaset dünyasında bu durum tartışılmaktadır. Yargıtay üyelerince de durum değerlendirilmiş ve bu duruma süre sınırının getirilmesi gerektiği yönünde bir kanaat ileri sürülmüştür ki biz de bu görüşteyiz. Süre ile ilgili tartışmalarda farklı görüşler öne sürülmektedir.
1 yıllık süre, 5 yıllık süre, 10 yıllık süre gibi sürelerin konulması öne sürüldüğü gibi belirlenecek sürenin hakimin takdirine bırakılması ve hakimin somut olayın şartlarına göre bir süre belirlemesi gerektiği gibi görüşler de belirtilmiştir. Cumhurbaşkanlığının bir takım planlamaları kapsamında yeni nafaka düzenlemesine ilişkin olarak “nafakanın adil bir hale getirilmesi” ifadesi kullanılarak bu düzenlemenin içeriğine ve zamanına dair tahminlerde bulunma imkanı doğmuştur.
Süresiz Nafaka ile ilgili;
Anayasa mahkemesinin oy çokluğuyla aldığı karar ve gerekçesi:
Anayasa Mahkemesi ise 17.05.2012 tarih ve 136/72 sayılı kararında, oy çokluğuyla, TMK 175/1’de yer alan “süresiz olarak” teriminin Anayasa’ya aykırı olmadığına karar vererek, iptal başvurusunu reddetmiştir.
Mahkemenin ret gerekçeleri özetle şöyledir:“
İtiraz konusu “süresiz olarak” ibaresi, nafaka alacaklısının her zaman ölünceye kadar yoksulluk nafakası alacağı anlamına gelmemektedir.
Kanun koyucunun 4721 sayılı Türk Medenî Kanunu’nun 175. maddesinde “süresiz olarak” ibaresine yer vermesinin amacı, boşanmadan dolayı yoksulluğa düşecek olan eşin diğer eş tarafından, şartları bulunduğu sürece ekonomik yönden desteklenmesi ve asgari yaşam gereksinimlerinin karşılanmasıdır.
Evlilik birliğinde eşler arasında geçerli olan dayanışma ve yardımlaşma yükümlülüğünün, evlilik birliğinin sona ermesinden sonra da kısmen devamı niteliğinde olan yoksulluk nafakasının özünde, ahlaki değerler ve sosyal dayanışma düşüncesi yer almaktadır. (…)
İtiraz konusu kuralda, boşanma sebebiyle yoksulluğa düşen eşi korumak için diğer eşin, koşulları bulunduğu sürece, herhangi bir süre sınırı olmaksızın yoksulluk nafakası vermesi düzenlenmiş olup bu yükümlülüğün sosyal hukuk devleti ilkesinin gereği olarak getirildiği kuşkusuzdur”.
Karşı oy gerekçesi.
Bir Anayasa Mahkemesi üyesinin karşı oy yazısına göre ise, “ (…) Türk Medenî Kanunu’nda yardım nafakası için herhangi bir süre şartı öngörülmemişken, bakım nafakasının bir türü olan yoksulluk nafakasının kanunda belirlenen şartlar dâhilinde süresiz talep edilebileceğinin öngörülmesi Anayasa’nın 2. maddesinde yer alan;
Sosyal hukuk devleti ilkesine aykırıdır. (…)
Yoksulluk nafakasını düzenleyen 4721 sayılı Kanun’un 175. maddesi evliliğin süresi, nafaka alacak eşin yaşı, çalışma gücünün niteliği gibi özel şartlar aramamıştır. İnsanların boşanarak aralarındaki hukuki ilişkiyi bitirmiş olmalarına rağmen evlilik birliğinde var olan sorumluluklarının ömür boyu devam etmesi, hem insaflı değil, hem de hakkaniyete aykırıdır.
Boşanmadan kaynaklanan bir nafaka alacağının varlığının belli koşullar altında, nafaka borçlusunun veya nafaka alacaklısının yaşamı boyunca, sanki mülkiyet hakkıymış gibi sürekli olması, hak düşürücü süre ve zaman aşımı kavramlarının kabul edildiği bir hukuk sisteminde adalet duygusunu zedelemektedir.
Yoksulluk nafakasının süresiz nafaka olması, ileride nafakanın artırılması, nafakanın azaltılması veya nafakanın kaldırılması davalarının açılmasına neden olacaktır.
Bu durumda nafaka yükümlüsü eski eşin nafaka alan tarafın kanunda yazılı şartları taşıyıp taşımadığını kontrol amacıyla, onun özel hayatına müdahale anlamına gelebilecek davranışlara ve onun üzerinde psikolojik baskı kurmasına neden olabilecektir. Yoksulluk nafakasının süresiz olması bu nafakayı alan tarafın, karşı tarafı ömür boyu cezalandırmak amacıyla gelir getirici bir işte çalışmama ve evlilik ekti yapmadan birlikte yaşama gibi davranışlara itebilecektir.
Bu haller yoksulluk nafakasının süresiz de olsa bir ceza olmadığını savunan görüşleri haksız çıkarmaktadır. Tarihin hiçbir döneminde, hiçbir hukuk sistemi boşanan eşlerden biri yoksulluğa düşecek diye diğeri için ömür boyu sürebilecek yoksulluk nafakası yükümlülüğü öngörmemiştir. Dolayısı ile yoksulluk nafakasının süresiz uygulanmasının nedeni ahlaki ve sosyal gerekçelerle açıklanamaz. (…)
Ancak, aynı zamanda toplumsal bir olgu olan ve Devletin aktif olarak mücadele etmesi gereken yoksulluğun sorumluluğunun, boşanan taraflardan birisinin üzerine ömür boyu yüklenmesi, kanımca, sosyal devlet ilkesine, hakkaniyete ve mantığa da uygun bir çözüm değildir”.
Bu konu hakkında benzer makaleler için tıklayın