Etkin Pişmanlık Nedir? Kimler Etkin Pişmanlıktan Faydalanabilir?
Suç; hukuki şartlar ile uygunluk taşımayan kusurlu davranışlar olarak tanımlanabilir. Bu noktada, hukuk dünyasının en merak edilen kavramlarından birisi olan etkin pişmanlık öne çıkar. Etkin pişmanlık; tahmin edilebileceği gibi bir insanın işlemiş olduğu suçtan bir süre sonra kendi hür iradesi ile pişman olmasıdır.
Suçlu kişi; suç olarak tanımlanan söz konusu fiilin ortaya çıkardığı olumsuzlukları giderdiği veya yargılanma sürecine katkıda bulunduğu takdirde pişmanlığını ortaya koyar. Türk Ceza Kanunu’nun 168. maddesinde etkin pişmanlık ile ilgili hükümler vardır. Bir başka deyişle, cezanın tamamen ortadan kaldırılması veya söz konusu cezada indirim yapılmasını öngören düzenlemeler bu maddede kendisine yer bulmaktadır.
Etkin Pişmanlık ile Gönüllü Vazgeçme Arasındaki Fark Nedir?
Her suçlunun etkin pişmanlıktan yararlanabilmesi mümkün değildir. Etkin pişmanlığın, her suç tipine uygun olmadığını ifade etmek gerekir. TCK ile belirlenmiş suçları işleyen kişiler etkin pişmanlıktan faydalanabilirler. Etkin pişmanlık; hukuk dünyasının en çok konuşulan kavramlarından birisidir. Bilhassa gönüllü vazgeçme ile karıştırılmaktadır. Gönüllü vazgeçme; suçun tamamlanmasına kadar olan süreçte ortaya çıkar. Ancak, etkin pişmanlık; suçun işlenmesinin ardından ortaya çıkan yasal bir haktır.
Gönüllü vazgeçme ile etkin pişmanlık arasındaki farkı bir örnekle açıklamak mümkündür. Kişi: herhangi bir suçu işlemekten kendi hür iradesiyle vazgeçerse veya kendi isteğiyle söz konusu suçun önlenmesine engel olursa gönüllü vazgeçme kurumundan yararlanır. Ancak, etkin pişmanlık; yalnızca tamamlanmış bir suçun ardından ortaya çıkan bir kavramdır. Gönüllü vazgeçme; kasten işlenebilen tüm suçlar için geçerli olmakla beraber etkin pişmanlık yalnızca belirli suçlar için uygulanır.
Etkin Pişmanlık ile Gönüllü Vazgeçme Arasındaki Fark Nedir?
Her suçlunun etkin pişmanlıktan yararlanabilmesi mümkün değildir. Etkin pişmanlığın, her suç tipine uygun olmadığını ifade etmek gerekir. TCK ile belirlenmiş suçları işleyen kişiler etkin pişmanlıktan faydalanabilirler. Etkin pişmanlık; hukuk dünyasının en çok konuşulan kavramlarından birisidir. Bilhassa gönüllü vazgeçme ile karıştırılmaktadır. Gönüllü vazgeçme; suçun tamamlanmasına kadar olan süreçte ortaya çıkar.
Ancak, etkin pişmanlık; suçun işlenmesinin ardından ortaya çıkan yasal bir haktır. Gönüllü vazgeçme ile etkin pişmanlık arasındaki farkı bir örnekle açıklamak mümkündür. Kişi: herhangi bir suçu işlemekten kendi hür iradesiyle vazgeçerse veya kendi isteğiyle söz konusu suçun önlenmesine engel olursa gönüllü vazgeçme kurumundan yararlanır. Ancak, etkin pişmanlık; yalnızca tamamlanmış bir suçun ardından ortaya çıkan bir kavramdır. Gönüllü vazgeçme; kasten işlenebilen tüm suçlar için geçerli olmakla beraber etkin pişmanlık yalnızca belirli suçlar için uygulanır.
Etkin Pişmanlıktan Nasıl Faydalanılır?
Etkin pişmanlık; ceza indiriminden faydalanmak isteyen suçlular için önemli bir fırsattır. Fakat, TCK m.168/1 kapsamındaki suçların tamamlanmasının ardından etkin pişmanlık hükümleri devreye girer. Bir başka deyişle, suçu işleyen, azmettiren ve yardım eden kişi veya kişiler; pişmanlık gösterdikleri ve mağdurun zararını karşıladıkları takdirde etkin pişmanlıktan yararlanabilirler. Etkin pişmanlık şartları olaylara ve tercihlere göre farklılık gösterir.
Birden çok kişinin işlediği suçlarda yalnızca bir kişinin mağdurun zararını karşılama niyeti varsa yalnızca onun etkin pişmanlıktan faydalanabileceğini ifade etmek gerekir. Bu noktada, suça iştirak eden diğer kişilerin faydalanması mümkün olmaz. Ayrıca, bazı durumlarda, mağdurun zararının yalnızca belirli bir kısmı giderilebilir. Bu gibi hallerde, kişi veya kişilerin cezasında indirim yapılıp yapılmayacağına karar verilmesinde ayrıca mağdurun bu hususta rızası aranır.
Etkin Pişmanlık Ceza İndirimi Nedir?
Etkin pişmanlık, kişinin işlediği suçtan dolayı özgür iradesiyle sonradan pişman olması, suç teşkil eden fiilin meydana getirdiği olumsuzlukları gidermesi ve ceza adaletine olumlu davranışlarıyla katkı sunması halinde atıfet hükümlerinin uygulanmasını sağlayan bir ceza hukuku kurumudur. Kişinin etkin pişmanlık göstermesi halinde suçun niteliğine göre ceza indirimi veya cezalandırılmaması sonucu ortaya çıkar. Bu uygulama halk arasında etkin pişmanlık yasası olarak da bilinmektedir.
Fakat, etkin pişmanlık yasasından kastedilen şey çoğunlukla bazı suçlardan sonra ceza indirimini düzenleyen TCK hükümleridir. Ceza indirimi, TCK (Türk Ceza Kanunu)’da farklı nedenlerle uygulanabilen hem bir cezanın bireyselleştirilmesi hem de bir atıfet (af) kurumudur. Biz, bu yazımızda bir cezanın affı kurumu olarak etkin pişmanlık ve ceza indirimi kurumlarından bahsedeceğiz.
Etkin Pişmanlık Nedeniyle Ceza İndiriminden Nasıl ve Ne Şekilde Yararlanılır?
TCK (Türk Ceza Kanunu) sisteminde iki yöntemle etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanarak ceza indirimi almak mümkündür:
Birinci yöntem, yargılanan kişinin, soruşturma veya kovuşturma aşamalarında suç ortaklarını, suça yardım edenleri, azmettirenleri savcılığa veya mahkemeye bildirerek suçun ortaya çıkmasını ve suç faillerinin cezalandırılmasını temin etmesiyle etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanarak ceza indirimi almasıdır.
İkinci yöntem, işlenen suç nedeniyle mağdurun uğradığı zararın aynen geri verme veya tazmin etme suretiyle giderilmesi halinde sanığın etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanarak ceza indirimi almasıdır.
5237 SAYILI TÜRK CEZA KANUNUNDA ETKİN PİŞMANLIK
Etkin Pişmanlık; 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda düzenlenen, bir suçun işlenmesinden sonra failin pişmanlık göstermesi durumunda cezasının azaltılması veya tamamen ortadan kaldırılması halidir.
Her suç tipi açısından etkin pişmanlık ve ceza indiriminin uygulanması mümkün değildir. Etkin pişmanlık hallerinin hangi suçlarda uygulanacağı kanunda açıkça belirtilmiştir. Dolayısıyla TCK’da sınırlı olarak belirtilen suçlar açısından alanı bulabilecektir. Örneğin; kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçu (m.110), malvarlığına karşı suçlar (m 168), uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti ya da kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın alma, kabul etme veya bulundurma (m. 192), suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçu (m. 221), zimmet suçu (m. 248), rüşvet suçu (m.254), iftira suçu (m. 269), yalan tanıklık suçu (m. 274) bakımından TCK’da etkin pişmanlık hükümleri yer almaktadır.
Etkin pişmanlık, ilgili olduğu suçun haksızlık ve suç olma niteliğini etkilemediği gibi failin kusurluluk durumu üzerinde de bir etkisi yoktur. Dolayısıyla cezanın tamamen ortadan kaldırılmasını gerektiren bir halin varlığında dahi suçsuz bulunmak anlamına gelen beraat kararı değil; ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilmelidir.
Etkin pişmanlığın ceza kanununda belirtilen şekliyle anlam bulabilmesi için belli bir süre zarfında gerçekleştirilmesi gerekir. Bu sürenin başlangıcı, kural olarak suçun işlenmesinin sona erdiği andır. Ancak eylemin sona ermesi her zaman suçun işlenmesinin sona erdiği anlamını getirmez. Örneğin; mağdura ateş edip feci şekilde yaralayan failin eylemi ateş etmeyi bitirdiği anda sona ermiştir. Ancak kasten öldürme suçu, mağdurun öldüğü anda tamamlanmış olacaktır.
Etkin pişmanlık kavramı genellikle gönüllü vazgeçme kavramı ile karıştırılmaktadır. Fakat bu iki kavram arasında belirgin birtakım farklılıklar mevcuttur. Etkin pişmanlık; suçun tamamlanmasından veya artık tamamlanma olanağı kalmadığının açık bir şekilde ortaya çıkmasından sonra ortaya çıkmaktayken gönüllü vazgeçme ise suçun tamamlanma anına kadar meydana gelen bir kavramdır.
Etkin pişmanlığın söz konusu olabilmesi için failin pişmanlık gösteren eylemleri bizzat kendisinin gerçekleştirmesi gerekmektedir. Bu bağlamda örneğin; hırsızlık suçunda çalınan malın iadesi fail tarafından değil de, failin bir yakını tarafından gerçekleştirilirse fail etkin pişmanlık hükmünden yararlanamayacaktır.
Etkin pişmanlıktan yararlanacak fail, suçunun olumsuz etkilerini gidermek için bir girişimde bulunmalı, failin suçtan duyduğu pişmanlık, basit bir üzülme derecesinde kalmamalı, bu pişmanlığın dış dünyaya yansıyan “etkin” bir yönü olmalıdır. Bu yönüyle mağdurun uğramış olduğu zarar tamamen giderilmiş olmalıdır.
Etkin pişmanlık nedeniyle cezaya hükmedilmemesini veya cezada indirim yapılmasını gerektiren davranışlar şahsi nedenler olduğundan sadece bu davranışı gerçekleştiren fail bakımından uygulanabilecek; buna karşın suç ortakları bakımından uygulanamayacaktır. Yani müşterek olarak işlenmiş bir suç söz konusuysa ve faillerden yalnızca biri pişmanlık göstererek mağdurun uğramış olduğu zararı tazmin ederse yalnızca bu fail hakkında etkin pişmanlık ve ceza indirimi hükümleri uygulanacak olup diğer fail veya failler hakkında herhangi bir yararlanma söz konusu olmayacaktır.
Etkin pişmanlık hükümleri, faile verilecek cezada indirim yapılmasını sağlamakla birlikte, bir takım etkin pişmanlık hükümleri de faile verilecek olan cezanın tamamen ortadan kalkması sonucunu doğurmaktadır.
Cezayı kaldıran etkin pişmanlık sebeplerinin söz konusu olduğu hallerde; fail tarafından gerçekleştirilen bir suç söz konusudur fakat bir takım mülahazalarla kanun koyucu, konusu suç olan bu fiilleri gerçekleştiren şahısların cezalandırılmamasını uygun görmüştür.
Hukuka uygunluk nedenlerinin var olduğu hallerde ise; esas itibariyle ceza kanunları tarafından suç olarak düzenlenmiş olan bir fiil, en başından itibaren hukuka uygun hale gelmektedir ve fiili gerçekleştiren şahsa, ortada işlenmiş bir suç olmadığı için ceza verilmemektedir.
Etkin pişmanlık ve ceza indirimi, her suç tipi bakımından ayrı ayrı incelenmeyi gerekli kılmaktadır. Çünkü suç tipine göre uygulanacak olan ceza indirim oranı da farklılık göstermektedir. Aynı zamanda etkin pişmanlığın gösterilme anına göre de verilecek olan cezada yapılacak indirim değişkenlik göstermektedir.
TCK’da yer alan düzenlemelere göre etkin pişmanlığın, kural olarak, en geç suça ilişkin hüküm verilme anına kadar ortaya çıkmış olması gerekir. Bunun istisnalarından biri TCK md 184/5’te düzenlenen imar kirliliğine neden olma suçuna ilişkin etkin pişmanlık halidir.
Genel olarak aktarmış olduğumuz bilgiler ışığında; etkin pişmanlık hükümlerinin bir suça uygulanabilmesi için kanunda bu suç için etkin pişmanlığı düzenleyen bir düzenlemenin bulunması, suçun tamamlanmış olması, failin kanunda öngörülen biçimde aktif davranışının olması ve failin bu davranışının iradi olması unsurlarının gerçekleşmesi aranır.
Bu konu hakkında benzer makaleler için tıklayın